پنج عامل اساسی در ناایمنی معدنچی ها و بقیه کارگران

بر اساس آمار اعلانی درباره تعداد قربانیان و آسیب دیدگان حوادث کار نمی توان به درستی تشخیص داد که این آمار طی سال های اخیر افزایشی بوده یا کاهشی. اردیبهشت ماه امسال بود که رئیس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور از جان باختن 2هزار و 115 کارگر و مصدوم شدن 27 هزار کارگر به دلیل حوادث ناشی از کار در سال 1402 خبر داد.

بر اساس پژوهش های انجام شده، رعایت نشدن استانداردهای ایمنی، تجهیزات معیوب، نحوه انبار کردن نادرست، محیط کاری نامناسب، اشتباهات کارگران و ... از عوامل اصلی بروز حوادث است

در همین ارتباط و تقریبا هم زمان، معاون روابط کار وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی آمار دیگری از حوادث ناشی از کار در کشور ارائه کرده و گفته است: در سال 1400 تعداد 712 فوتی بر اثر حوادث ناشی از کار داشتیم که این رقم در سال 1402 به 680 نفر رسید. با توجه به تلاش وزارت کار برای صیانت از نیروی کار، حوادث ناشی از کار در دو سال گذشته نسبت به مدت مشابه قبل به میزان 9.7 کاهش یافته است.

وی اظهار داشته روزانه 2میلیون و 800نفر در جهان بر اثر حوادث ناشی از کار فوت می کنند که 400 هزار نفر بر اثر حوادث ناشی از کار و 2میلیون 400هزار نفر بر اثر بیماری های شغلی از بین می روند.

بر اساس پژوهش های انجام شده در این زمینه، رعایت نشدن استانداردهای ایمنی، تجهیزات معیوب، نحوه انبار کردن نادرست، محیط کاری نامناسب، اشتباهات کارگران و ... از عوامل اصلی بروز حوادث است.

در گذشته علت وقوع حوادث اعمال و رفتار ناایمن گزارش می شد اما آنچه امروزه حائز اهمیت است دستیابی به عللی است که خود سبب بروز رفتار ناایمن می شود.

برای دستیابی به علل اصلی و ریشه یابی حوادث، یکی از مراحل اساسی و مهم، کسب اطلاعاتی دقیق و استفاده از مدل های مناسب است تا با به کارگیری آن ها، احتمال وقوع حوادث مشابه در آینده کاهش یابد.

به کمک بررسی حوادث می توان مشخص کرد که این رخدادها چرا و چگونه به وقوع پیوسته اند. با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده در بررسی حوادث، می توان از بروز اتفاقات مشابه یا رخدادهای خطرناک تر پیش گیری کرد.

«امید هادی» و همکاران با بررسی رویدادهای کاری سال ۱۳۹۹ در کشور، عوامل موثر در بروز این حوادث را شناسایی و نتایج پژوهش خود را در بهار 1402 در نشریه «مطالعات مدیریت و کار آفرینی» منتشر کردند که شرحی از آن را می خوانیم. این مطالعه طی یک بررسی مقطعی، اطلاعات به دست آمده از سوانح در سال ۱۳۹۹ را مورد بررسی قرار داده است.

خسارت های مادی و غیرمادی حوادث کاری

نیروی انسانی یکی از مهم ترین عوامل در حوزه کار، فعالیت های اقتصادی و تولیدی است که فاکتورهای تأثیرگذار بر آن همواره باید مورد بررسی و مدیریت قرار گیرند. اثرات رویدادها و آسیب های کاری نه تنها از نظر اقتصادی به عنوان مخارج مالی، خسارات یا از دست دادن منابع قابل بررسی است، بلکه اثرات نامطلوبی نیز در پی دارند که بیان آن ها از نظر مقیاس پولی دشوار است.

برخی از حوادث ، موجب بروز خسارات و آسیب های انسانی، اجتماعی و صنعتی جدی می شوند که این امر از طریق کاهش راندمان کاری، تأثیر معنی داری بر بهره وری و تولید خواهد داشت. نکته مهم تر، اثرات منفی اجتماعی و به تبع آن اثرات روانی ناشی از آن بر روی نیروی کار است.

کاهش آسیب ها و حوادث شغلی، افزایش کارایی کارکنان و رشد و رونق اقتصادی و اجتماعی را به دنبال خواهد آورد. اولین گام برای پیشگیری از حوادث کاری، بررسی علل وقوع آن و بررسی عملکرد سازمان ها و نهادهای مرتبط در این حوزه است.

میزان بروز حوادث شغلی منجر به فوت در کشورها و مناطق مختلف جهان بر اساس نوع فعالیت های اقتصادی متفاوت است به طوری که یافته های سازمان جهانی کار ILO نشان می دهد در هر ۱۵ ثانیه، ۱۵۳ کارگر در سراسر دنیا دچار حادثه شغلی شده و یک کارگر نیز بر اثر حوادث و بیماری های ناشی از کار جان خود را از دست می دهد.

بر مبنای یک بررسی، بی احتیاطی دلیل ۶۰ درصد حوادث کار بوده که باید آموزش و هشدارهای لازم در این خصوص به کارگران و کارکنان داده شود و خطاهای انسانی مورد بازنگری و تقلیل قرار گیرند

توجه به رعایت اصول ایمنی و جلوگیری از حوادث و بیماری های ناشی از کار در کارگاه ها باید از اولویت بالایی در همه جوامع صنعتی به ویژه در کشور رو به توسعه ما برخوردار باشد، بنابراین حفظ و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور و تأمین سلامت کارگران و کارآفرینان و کارفرمایان چه به لحاظ توجه به سرمایه انسانی و چه به لحاظ جلوگیری از اتلاف منابع مادی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. در ایران نیز فصل چهارم از قانون کار به مقوله حفاظت فنی و بهداشت کار اختصاص داده شده است.

مهم ترین عوامل دخیل در حوادث کاری

طی سالیان متمادی مدل ها و نظریات مختلفی در مورد حوادث و رویداد ارائه شده است که هر کدام بیانگر دیدگاه ها و بینش های مختلف و متعددی در زمینه علل و عوامل حوادث و عملکردهای پیشگیری کننده از آن است. نظریات و مدل های ارائه شده در زمینه حادثه و رویداد، صرفا یک راهنمای کلی برای فهم بهتر عوامل مؤثر در بروز حوادثند. با مطالعه این مدل ها و تئوری ها می توان با یک نگاه علمی و درست در راستای پیشگیری از بروز و وقوع حوادث و کاهش اثرات و پیامدهای ناشی از آن گام برداشت.

نتایج این تحقیق با بررسی حوادث کاری سال 1399 نشان داد که در وهله نخست، جنسیت عامل مهمی در وقوع حوادث بوده است، به نحوی که ۹۶,۴ % از حوادث رخ داده در سال 99 مرتبط با مردان بوده است.

دوم، در میان علل مؤثر در بروز و زمینه سازی حوادث، بی احتیاطی با ۶۰% مهم ترین فاکتور بوده که بایستی آموزش و هشدارهای لازم در این خصوص به کارگران و کارکنان داده شده و خطاهای انسانی مورد بازنگری و تقلیل قرار گیرند.

سوم، بیشترین رویدادها در شیفت کاری روز ۶۷,۴ % رخ داده اند که می تواند به این علت باشد که تعداد بیشتری در این زمان مشغول به کار هستند، بنابراین نظارت مستمر و جامع تر بر نحوه کار کارکنان ضرورت دارد تا مخاطرات کنترل شوند.

چهارم، فقدان اطلاعات به عنوان چهارمین عامل مشهود و مؤثر در آسیب های ناشی از کار بوده است . این مهم نیاز به آموزش مؤثر شغلی را نمایان می کند.

پنجم، پس از بی احتیاطی، وسایل بی حفاظ و وسایل معیوب به ترتیب بیشترین فراوانی را داشته اند، بنابراین باید تجهیزات و محیط کار ایمن سازی شده و کارفرما و مدیران صنایع نسبت به بازبینی و جایگزینی اقلام فرسوده اقدام کنند.

چه باید کرد؟

واپایی شمار حوادث هر کارخانه ، به رفتار کارکنان، عملکرد تجهیزات، ابزار و نیز محیط کار وابسته است. راه های پیشگیری شامل شناخت عوامل مخاطره آمیز و جلوگیری از رخداد آن است.

الف) با درک علل حوادث ، می توان از بروز رخدادهای مشابه پیشگیری کرد. در این راستا، شناسایی خطرات محیط کار از اهمیت بسیاری برخوردار است. یک بازوی توانمند گزارش های مستند مربوط به حوادث یا صدمات مربوط به آن است که با بررسی های مناسب و همچنین شناسایی خطرات بالقوه می توان آسیب های ناشی از کار را تقلیل داد.

یافته های سازمان جهانی کار نشان می دهد در هر ۱۵ ثانیه، ۱۵۳ کارگر در سراسر دنیا دچار حادثه شغلی شده و یک کارگر نیز بر اثر حوادث و بیماری های ناشی از کار جان خود را از دست می دهد

ب) امروزه حوادث کار یکی از پدیده های مهم در صنایع تولیدی است که سلامت افراد، کارگران و جامعه ذیربط را تحت تأثیر قرار می دهد. حوادث کار از بسیاری جهات می تواند برای طرفین (کارفرما، کارگر، بیمه و...) بار سنگینی در پی داشته باشد. بنابراین باید نسبت به توسعه و تعمیم ایمنی در محیط های کاری اقدام کرد.

پ) آسیب های ناشی از حوادث کار تنها معطوف به خسارت های مالی نبوده و از نظر روحی، جسمی، اجتماعی و... پیامدهای منفی در پی خواهد داشت .

ت) باید نظارت های مستمر از طریق مسئولان ایمنی و بهداشت بر روند کلیه اقدامات صورت گرفته و رفتارهای پرخطر در محیط کار، شناسایی و از زنجیره تولید حذف شوند. همچنین با مرور گزارش های اعضای کمیته های بهداشت و ایمنی، محدوده و حوزه خطراتی که افراد در معرض آن ها قرار دارند، شناسابی شده و در پیشگیری از وقوع آن ها اقدامات لازم صورت پذیرد.

ت) آموزش های مناسب موجب ارتقای سطح بینش و دانش کلیه کارکنان خواهد شد و بر کاهش هزینه های رویداد تأثیر مثبت و به سزایی خواهد داشت .

پی نوشت:

امید هادی و همکاران، «بررسی عوامل موثر در بروز حوادث و رویدادهای کاری سال ۱۳۹۹»، مطالعات مدیریت و کار آفرینی، بهار 1402، شماره 43